Η Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως, που εορτάζεται την τρίτη Κυριακή των Νηστειών, κατέχει κεντρική θέση στη Μεγάλη Τεσσαρακοστή.
Η Εκκλησία, προβάλλοντας τον Τίμιο Σταυρό στο μέσο της νηστείας, προσφέρει παρηγοριά και ενίσχυση στους πιστούς, όπως ακριβώς ένας οδοιπόρος αντλεί δύναμη από τη θέα ενός σκιασμένου δέντρου στην πορεία του.
Ο Σταυρός ως σημείο νίκης και σωτηρίας.
Ο Σταυρός, που αρχικά ήταν σύμβολο ατιμώσεως και οδύνης, γίνεται το όργανο της σωτηρίας του κόσμου. Ο Χριστός, με την εκούσια θυσία Του, μετατρέπει το σύμβολο του θανάτου σε σημείο ζωής και αναστάσεως. Γι’ αυτό και η Εκκλησία ψάλλει:
«Τὸν Σταυρόν σου προσκυνοῦμεν, Δέσποτα, καὶ τὴν Ἁγίαν σου Ἀνάστασιν δοξάζομεν».
Ο Σταυρός ως κλήση προς μίμηση.
Ο Χριστός προτρέπει: «Ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν καὶ ἀράτω τὸν σταυρὸν αὐτοῦ καὶ ἀκολουθείτω μοι» (Μαρκ. 8,34). Η φράση αυτή αναδεικνύει τον ασκητικό χαρακτήρα της περιόδου της Σαρακοστής. Ο πιστός καλείται να σηκώσει τον προσωπικό του σταυρό, να ζήσει την πορεία της θυσίας, της μετάνοιας και της υπακοής στο θέλημα του Θεού. Ο Σταυρός ως πηγή χαράς και αναστάσιμης ελπίδας
Παρότι η Μεγάλη Τεσσαρακοστή είναι περίοδος νηστείας και κατανύξεως, η προβολή του Τιμίου Σταυρού μάς υπενθυμίζει την επερχόμενη Ανάσταση. Ο Σταυρός δεν είναι το τέλος, αλλά η αρχή της νέας ζωής. Ο Ιερός Χρυσόστομος τονίζει: «Ὁ σταυρὸς ἐλπίς τῶν Χριστιανῶν».
Η Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως είναι μια πρόσκληση για εμβάθυνση στο μυστήριο της σταυρικής θυσίας του Χριστού. Είναι μια υπόμνηση πως ο δρόμος προς την Ανάσταση περνά μέσα από τον προσωπικό σταυρό του καθενός. Με την προσκύνηση του Σταυρού, ανανεώνουμε τη δύναμή μας και συνεχίζουμε την πνευματική μας πορεία με υπομονή, ελπίδα και πίστη.
